... jak rozmawiać trzeba z psem

 

Wy nie wiecie, a ja wiem,
Jak rozmawiać trzeba z psem,

Bo poznałem język psi,
Gdy mieszkałem w pewnej wsi.

A więc wołam: - Do mnie, psie!
I już pies odzywa się.

Potem wołam: - Hop-sa-sa!
I już mam przy sobie psa.

J. Brzechwa „Jak rozmawiać trzeba z psem”

W „Dociekaniach filozoficznych” Wittgenstein zawiera myśl, że gdyby lew umiał mówić, nie potrafilibyśmy go zrozumieć. Fakt, że ten drapieżnik nie zna naszego języka jest drugorzędny. Przed wszystkim nie miałby o czym z nami rozmawiać. Brakuje tej wspólnej platformy myślowej, którą wytworzyliśmy jako ludzie w postaci kultury i wychowywania się w niej (casus „wilczych dzieci” i Kaspara Hausera zdaje się w jakiś sposób wspierać tę tezę). Czy jednak „rozmowa”, o której myślał Wittegnestein, to jedyny sposób komunikacji?

   Całkiem niedawno natknąłem się na artykuł w Smithsonian Magazine pt. „Dog Gazes Hijack the Brain’s Maternal Bonding System”, w którym przedstawia się badania naukowe wskazujące, że spoglądanie w psie oczy (pod warunkiem jakiegoś związku z psem) powoduje wydzielanie oksytocyny, tego „hormonu macierzyńskiego”. Jest to jedyny potwierdzony naukowo taki przypadek występujący między gatunkami.

(źródło)

Mamy baśnie i podania o ludziach rozmawiających z ptakami i niedźwiedziami. Mamy baśnie o gadających koniach i przesądotradycję, że w noc wigilijną zwierzęta gospodarskie mówią ludzkim głosem. Tu mamy coś mniej, ale też coś więcej. Kontakt międzygatunkowy. Bez słów, na poziomie fizjologicznym. Bez słów, na poziomie fizjologicznym. Bardzo często mówiąc o kontakcie myślimy o wymianie słów. Dlaczego? Dlaczego nie o wymianie doznań? Dlaczego przedkładamy abstrakcyjne formuły komunikacyjne nad te najpierwsze, oparte o reakcje hormonalne organizmu. Gdy mówię „kocham”, nie osiągnę takiej mocy przekazu, jak poprzez przytulenie kochanej osoby. Dlaczego w swoich baśniach „sprowadzamy do swojego poziomu” zwierzęta, zamiast znajdować z nimi wspólną, pozaintelektualną płaszczyznę?

   A jak sobie wyobrażamy kontakt z Obcym? Stanisław Lem, mój ulubiony prorok antykontaktowy, najostrożniej (a przy tym niezwykle optymistycznie, jak na niego) kreśli pewną możliwość w „Solaris”. Wydaje się, że mało który czytelnik jeszcze jest w stanie rozsmakować tę scenę, przebrnąwszy przez ciężki od filozoficznej zadumy korpus powieści. Ale spróbuję zacytować ten fragment, mimo że jest dość długi:

Usiadłem na szorstkiej, spękanej powierzchni, mając kilkanaście kroków za sobą helikopter. Czarna fala wpełzła ciężko na brzeg, rozpłaszczając się i tracąc jednocześnie barwę; kiedy się cofnęła, po krawędzi calizny spływały drżące nitki śluzu. Obsunąłem się jeszcze niżej i wyciągnąłem rękę ku następnej. Powtórzyła wówczas wiernie ów fenomen doświadczony przez ludzi pierwszy raz nieomal przed wiekiem: zawahała się, cofnęła, oblała moją dłoń, nie dotykając jej jednak, tak że między powierzchnią rękawicy a wnętrzem zagłębienia, które od razu zmieniało konsystencję, stając się z płynnego prawie mięsiste, pozostała cienka warstewka powietrza. Uniosłem wówczas wolno rękę, fala, a raczej jej wąska odnoga, poszła za nią w górę, wciąż okalając moją dłoń coraz jaśniej przeświecającym, brudnozielonkawym otorbieniem. Wstałem, bo inaczej nie mogłem podnieść wyżej ręki; przesmyk galaretowatej substancji napiął się jak rozchybotana struna, ale się nie urwał; podstawa całkowicie rozpłaszczonej fali jak dziwne, cierpliwie końca tych doświadczeń oczekujące stworzenie przylgnęła do brzegu wokół moich stóp (także ich nie dotykając). Wyglądało to, jak gdyby z oceanu wyrósł ciągliwy kwiat, którego kielich otoczył moje palce, stając się dokładnym, choć niedotykającym ich negatywem. Cofnąłem się. Łodyga zadrżała i jakby niechętnie wróciła w dół, elastyczna, chwiejna, niepewna fala wezbrała, wciągając ją w siebie, i znikła za krawędzią brzegu. Powtarzałem tę grę, aż znowu jak przed stu laty któraś z kolei fala obojętnie odpłynęła, jakby syta nowego wrażenia, i wiedziałem, że na przebudzenie jej „ciekawości” musiałbym czekać kilka godzin. Usiadłem jak poprzednio, ale jak gdyby odmieniony tym z teorii tak dobrze znanym zjawiskiem, które wywołałem; teoria nie mogła, nie potrafiła oddać realnego przeżycia.

   W pączkowaniu, wzroście, rozprzestrzenianiu się tego żywotworu, w każdym z jego ruchów z osobna i we wszystkich naraz przejawiała się jakaś – chciałoby się powiedzieć – ostrożna, ale nie płochliwa naiwność, kiedy usiłował zapamiętale i szybko poznać, ogarnąć nowy, spotkany nieoczekiwanie kształt i w pół drogi musiał się cofnąć, kiedy groziło przekroczenie tajemniczym prawem ustanowionych granic. Jak niewypowiedzianie kontrastowała owa zwinna ciekawość z ogromem, który sięgał w blaskach wszystkich horyzontów. Nigdy jeszcze nie odczuwałem tak jego olbrzymiej obecności, silnego, bezwzględnego milczenia, oddychającego miarowo falami. Zapatrzony, osłupiały schodziłem w niedostępne, zdawałoby się, regiony bezwładu i w narastającej intensywności zatraty jednoczyłem się z tym płynnym, ślepym kolosem, jakbym bez najmniejszego wysiłku, bez słów, bez jednej myśli wybaczał mu wszystko.

S. Lem „Solaris”

Innego kontaktu nie będzie.