Szafiry w błocie

Czy masz wśród ulubionych twórców poetę, którego słowa wpadają Ci w umysł niczym oszczep, harpun penetrujący ciało wieloryba? Raz przeniknąwszy zostają, ciągną za sobą myśli broczące emocjami? Mam takich dwóch, opowiem o jednym z nich.

    Niewiele znam się na poetach, lecz T. S. Eliot to dla mnie poeta, którego nazwać mogę wielkim. Dla mnie osobiście. Kilka jego słów, wers, dwa, może zwrotka, wystarczą, by wywołać jakiś głęboki dreszcz. I nie jest ważna sama organizacja głosek, czy to w tłumaczeniu Miłosza, Boczkowskiego, Dulęby, czy też w anglosaskim oryginale. Treść jego utworów głęboko z czymś we mnie rezonuje.

    Tak też niedawno szukając na sieci polskiego tłumaczenia pierwszych wersów „Dry Salvages” (nie znalazłem, niestety), trafiłem na pamiętny początek „Ziemi jałowej”, gdzie Eliot właściwym sobie sposobem obraca naturalne skojarzenia wiosny z odrodzeniem, życiem, radością i kicającymi króliczkami:

Najokrutniejszy miesiąc to kwiecień. Wywodzi

Z nieżywej ziemi łodygi bzu, miesza

Pamięć i pożądanie, podnieca

Gnuśne korzenie sypiąc ciepły deszcz.

Zima nas otulała i kryła

Ziemię śniegiem łaskawym, karmiła

Maleńkie życie strawą suchych kłączy.

T. S. Eliot „Ziemia jałowa, cz.: Grzebanie umarłych”

tłum. Cz. Miłosz

Czekałem z tym postem do kwietnia. Tylko po to, by specjalnie wybrzmiał w tych okolicznościach kalendarza. Aby móc posmakować te słowa we właściwej oprawie dnia zwyciężającego noc.

    I chyba nie tylko mnie poruszają te słowa, skoro natknąłem się na takie oto zdjęcie zawierające pierwsze cztery wersy:

Tak, to jest tatuaż. (źródło)

Krąży ten Eliot w naszej kulturze, niczym te kwietniowe soki w ospałej ziemi – niedostrzegalny, podskórny, ukryty, nierozpoznany. Wskazałem go już kiedyś pod koniec trzeciej godziny „Czasu apokalipsy” (w wersji „Redux”). Gdzie Kurtz czyta „Wydrążonych ludzi”. W kilku miejscach natknąłem się na ostatnie wersy tegoż wiersza:

Oto jak kończy się świat

Nie z trzaskiem, lecz ze skomleniem

T. S. Eliot „Próżni ludzie”, tłum. A. Piotrowski

Jest też Eliot w twórczości zespołu THE SISTERS OF MERCY, jeśli przyjmiemy absolutystyczny punkt widzenia Andrew Eldritcha, twierdzącego, że zespół to on. W „Dominion. Mother Russia” otwierającym płytę „Floodland”, słyszymy takie wersy:

We serve an old man in a dry season

A lighthouse keeper in the desert sun

(...)

Stuck inside of Memphis with the mobile home, sing:

Mother Russia,

rain down, down, down

A. Eldritch „Dominion. Mother Russia”

W luźnym tłumaczeniu:

Służymy staremu człowiekowi w porze suszy,

Latarnikowi w pustynnym słońcu

(…)

Tkwiąc w Memfis, w przyczepie śpiewam:

Matko Rosjo,

Ześlij deszcz

tłum. własne

A teraz T. S. Eliot, do fascynacji którym Eldritch przyznaje się z niejaką dumą, czy nawet typową dlań pychą:

Here I am, an old man in a dry month,

Being read to by a boy, waiting for rain.

T. S. Eliot „Gerontion”

A w wydaniu Cz. Miłosza:

Oto ja, stary człowiek w miesiącu posuchy

Słucham jak czyta mi chłopiec i czekam na deszcz.

T. S. Eliot „Gerontion” tłum. Cz. Miłosz

Nie przejmuj się, jeśli Ciebie ta poezja nie bierze. Nie znaczy to, że jesteś gorsza, czy gorszy. Ja tylko chciałem się podzielić. Chciałem powiedzieć Ci, jak obrazy same się kreślą pod zamkniętymi powiekami, a nostalgia i smutek same unoszą się jak smużki dymu świątynnych kadzielnic

Pokażę ci strach w garstce popiołu.

T. S. Eliot „Ziemia jałowa, cz.: Grzebanie umarłych”

tłum. Cz. Miłosz