Masz jeszcze jeden wybór

Pisałem czas jakiś temu (cóż za eufemizm, miesięcy ze trzydzieści!) oksiążkach, które w ręce czytelnika dają wybór rozwoju sytuacji,wybór drogi fabularnej. Co zrobisz? Czy otworzysz drzwi, gdy pukają? Czy uratujesz krwawiącego przeciwnika? I tak dalej.

    A dziś opowiem Ci o jeszcze innym wyborze. Wyborze interpretacji. Bo i tak można do rzeczy podejść. Można przyjąć pewną interpretację utworu, która wszystko zmienia, która obraca całą historię na nice i ukazuje nam sytuację zupełnie inną.

    Wskaże tylko dwa utwory, jak dwa przykłady: jeden oczywisty, drugi subtelny. Oba mistrzowskie. Zaczynajmy zatem!

    Pierwszym jest film Martina Scorsese z roku 2010 pt. „Wyspa tajemnic” (oryginalny tytuł: „Shutter Island”) z Leonardo DiCaprio i Markiem Ruffalo w rolach głównych. Choć nie. W rolach najczęstszych pod względem czasu ekranowego. Bo role główne to Leonardo DiCaprio grający jednego z agentów FBI i Ben Kingsley grający doktora Cawleya. Grający drugiego z agentów Mark Ruffalo, choć lubię go jako Hulka, po prostu zostaje zepchnięty na bok tym starciem tytanów. I mówię Ci, że gdy Ben Kingsley zamknie oczy po raz ostatni, wtedy wszyscy się zorientują, jakiego aktora stracili. Takiego Alana Rickmana razy trzy. Ale do rzeczy. O czym jest film? O dwu agentach, FBI, którzy przybywają na wyspę nieopodal Bostonu (Nowa Anglia, Providence, Arkham, czujesz ten klimat?), na której to z zakładu psychiatrycznego znika pacjentka. Prowadzą śledztwo w sprawie jej zniknięcia. A nim je skończą, okaże się, że zaginionym pacjentem jest grany przez DiCaprio agent Daniels, a całe śledztwo – terapią umyśloną przez doktora Cawleya. A może jednak nie? Może jednak naprawdę zniknęła pacjentka, a zaszyfrowana wiadomość była prawdziwa? Może próba obrócenia agenta federalnego w pacjenta to zagranie va banque Cawleya, któremu grunt usuwa się spod nóg, gdy na jaw wychodzą mroczne sprawy, które miały zostać w obrębie wyspy?

    Ten film to majstersztyk. Sami musimy zdecydować, w którą stronę pójdziemy z interpretacją. Komu zaufamy, komu zarzucimy kłamstwo. Czy uznamy Danielsa za pacjenta, czy prawdziwego stróża prawa. Wybór pozostaje w naszych rękach. A dokonany wybór spolaryzuje określony sposób odczytania fabuły.

Jedyna, prawdziwa oś fabuły (źródło)

     Drugim utworem, o którym chcę opowiedzieć, jest „Kupiec wenecki” Shakespeare’a. Jest to dla mnie jeden z tych utworów, które powodują, że myślę o jego autorze jako o geniuszu, choć nie wiem, czy był świadom tego, co pisze. Czy jest tak, że był tego geniusza piórem, a słowa same płynęły przez niego, niczym przez odbiornik radiowy? Ale do rzeczy.

    Ma Porcja trzy szkatułki: złotą, srebrną i ołowianą. Jedna z nich skrywa jej konterfekt, a kto go odnajdzie, ten Porcję poślubi. Natychmiast. Mają szkatułki opisy im przypisane: na złotej pisze, że ten, który ją wybierze otrzyma to, czego wielu pożąda; na srebrnej: że otrzyma to, na co zasłużył; na ołowianej: że kto ją wybierze, wszystko musi na szalę rzucić. Widz, tudzież czytelnik, zaprawiony w baśniach Grimmów i Andersena, doskonale wie, że należy wybrać ołowianą, ale nie o tym chciałem mówić. Zwróć, proszę uwagę, jak się zachowują zalotnicy. Zakładam w tym miejscu, że znasz tekst, lub możesz po niego sięgnąć. Każdy z kandydatów do ręki po swojemu interpretuje przesłanie danej szkatuły. Taką szkatułą jest też cały ów dramat. Reżyser chcąc go wystawić musi go zinterpretować, albo w sposób antysemicki, albo wręcz przeciwnie, ukazując Shylocka jako ofiarę. Tak! Tekst napisany przez Stratfordczyka jest świetne zbalansowany. Można położyć większy akcent na odstręczających cechach Shylocka, zohydzić starego Żyda, a można ukazać go jako człowieka, który staje przeciw całemu miastu: sługa go opuszcza, córka ucieka do chrześcijanina i jeszcze okrada, a dłużnicy pogardzając nim pożyczają odeń duże sumy, których nie zamierzają spłacać. Dlaczego nie traktują go z godnością, na którą zasługuje ludzka istota? Toteż Shylock skarży się:

Jeśli kłujecie nas, czy nie krwawimy? Jeśli łaskoczecie nas, czy nie śmiejemy się? Jeśli trujecie nas, czy nie giniemy?

W. Shakespeare „Kupiec wenecki”, akt III, scena 1

Cały ten monolog jest tą przeciwwagą, do wszystkich tych momentów, gdy widzimy go wręcz w paroksyzmach zachłanności. Można wytykać mu, że biadoli nad diamentem i dublonami, ale pierwej pyta Tubala, swego przyjaciela, czy odnalazł jego córkę. Tak, jak zapytałby każdy normalny ojciec. I teraz zagwozdka reżysera: czy Shylock ma z trwogą i nadzieją pytać o córkę, a potem marudzić o skradzionym diamencie, czy ma zdawkowo o córkę zapytać a potem pomstować za utratę diamentu z Frankfurtu za całe dwa tysiące dukatów?

   Można zrobić z Shylocka potwora, można i zrobić z niego weneckiego Hioba. Szkatuła jest opisana tekstem dramatu. Wybór należy do Ciebie.